موزه هنرمعاصر اصفهان حلقه وصل هنرهای سنتی و امروزی
خبرگزاری مهر، گروه استانها – کورش دیباج: موزه‌های هنرهای معاصر به عنوان نهادهای فرهنگی پویا، نقشی کلیدی در نمایش، حفظ و ترویج هنر در زمانه خود دارند. در ایران، سه موزه هنرهای معاصر در تهران، اصفهان و کرمان فعال‌اند که هر یک با رویکرد و ظرفیت‌های ویژه‌ای به فعالیت می‌پردازند. موزه هنرهای معاصر اصفهان، با قرارگیری در شهری که خود خاستگاه بسیاری از هنرهای سنتی ایران است، در تقاطع دو جریان هنری مهم هنرهای سنتی و هنر معاصر قرار دارد. این موقعیت منحصربه‌فرد، چالش‌های خاصی را در مدیریت و برنامه‌ریزی موزه‌ای ایجاد می‌کند، چرا که نیاز به برقراری تعادلی ظریف میان حفظ هویت تاریخی و گشودن فضا به روی جریان‌های جدید هنری دارد.
این موزه نه‌تنها یک مکان برای نمایش آثار هنری، بلکه نهادی تأثیرگذار در هدایت و گفتمان‌سازی پیرامون هنرهای تجسمی است. با توجه به رویکردهای نوین موزه‌داری، پرسش‌هایی درباره نحوه مواجهه این موزه با چالش‌های معاصر، نقش آن در جامعه هنری و سیاست‌های آن در زمینه نمایش، گردآو ری و حمایت از آثار هنری مطرح می‌شود. برای پاسخ به این مسائل، در این سری از پشت شیشه‌های موزه‌های اصفهان با سعید محمدی‌پناه، مدیر موزه هنرهای معاصر اصفهان، گفت‌وگویی تفصیلی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
برای آن دسته از مخاطبانی که کمتر با سوابق شما آشنا هستند، لطفاً کمی درباره پیشینه تحصیلی و حرفه‌ای خودتان توضیح دهید.
من سعید محمدی‌پناه هستم، فارغ‌التحصیل رشته هنر اسلامی با گرایش فلز از دانشگاه هنر اصفهان. در حوزه هنرهای سنتی نشان میناکاری و قلم‌زنی دارم و افتخار شاگردی اساتید بزرگی را داشته‌ام، از جمله مرحوم استاد فیض‌اللهی و آقای فولادگر در زمینه میناکاری، استاد حافظ‌پرست و آقای شیردل در قلم‌زنی، و آقای بذرافشان در مشبک فلز. این آموزش‌ها خارج از فضای دانشگاهی بوده و برای من ارزش زیادی دارد.
پس از دوره کارشناسی، تحصیلات خود را در مقطع کارشناسی ارشد در رشته گرافیک ادامه دادم. در کنار فعالیت‌های هنری، از سال ۱۳۹۷ همکاری خود را با شهرداری اصفهان آغاز کردم و در بخش‌های مختلفی از جمله اداره تبلیغات و سازمان فرهنگی فعالیت داشتم. از سال ۱۴۰۱ نیز به اداره هنری سازمان فرهنگی شهرداری منتقل شدم و در دفتر تخصصی سینما فعالیت می‌کردم تا اینکه مسئولیت مدیریت موزه هنرهای معاصر به من سپرده شد.
در دوره کاری خود، پیشنهادات دیگری برای مدیریت بخش‌های مختلف فرهنگی داشتید، اما در نهایت موزه هنرهای معاصر را انتخاب کردید. انگیزه شما از پذیرش این مسئولیت چه بود؟
بله، پس از دوره تبلیغات و فعالیت در سازمان فرهنگی، پیشنهادهای مختلفی داشتم، اما موزه هنرهای معاصر برای من جایگاه ویژه‌ای داشت. از دوران دانشجویی، همیشه آرزو داشتم که در این موزه فعالیت کنم، چه به‌عنوان یک هنرمند و کیوریتور، چه به‌عنوان یک مدیر فرهنگی.
برای من، این موزه فقط یک ساختمان نیست، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و هنری شهر اصفهان است. احساس کردم که می‌توانم در اینجا مؤثر باشم، زیرا نیازها و انتظارات هنرمندان و دانشجویان هنر را به‌خوبی درک می‌کنم. با این انگیزه، این مسئولیت را پذیرفتم و امیدوارم بتوانم به رشد و ارتقای این مجموعه کمک کنم.
موزه هنرهای معاصر اصفهان در سه دهه فعالیت خود، مسیر پر فراز و نشیبی را طی کرده است. شما این دوران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
قطعاً موزه در این سه دهه، دوران متفاوتی را پشت سر گذاشته است. همان‌طور که می‌دانید، موزه‌ها همواره تحت تأثیر شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور هستند. زمانی که شرایط فرهنگی کشور مطلوب بوده، موزه نیز شکوفاتر شده و در دوره‌هایی که مشکلاتی وجود داشته، فعالیت‌های موزه نیز با چالش مواجه شده است.
در این سال‌ها، مدیران بزرگی بر این مجموعه نظارت داشته‌اند، از جمله آقایان دکتر حسین مسجدی، محمدعلی صرامی و استاد مهدی تمیزی که از بزرگان عرصه هنر و موزه‌داری هستند. این موضوع برای من هم یک چالش و هم یک انگیزه بود؛ زیرا می‌دانستم که در جایگاهی قرار گرفته‌ام که پیش از این، بزرگان هنرهای تجسمی در آن نقش‌آفرینی کرده‌اند.
موزه هنرهای معاصر اصفهان فراتر از یک موزه شهری عمل کرده و بسیاری از رویدادهای آن در سطح ملی و حتی بین‌المللی برگزار شده است. در اینجا نمایشگاه‌های مهمی برپا شده و بسیاری از هنرمندان برجسته ایرانی و خارجی در این مجموعه حضور داشته‌اند. امیدوارم بتوانیم این مسیر را ادامه دهیم و موزه را به جایگاه شایسته خود برسانیم.
امروزه موزه‌ها تغییرات زیادی کرده‌اند و فناوری‌های نوین بر شیوه موزه‌داری تأثیر گذاشته‌اند. شما چه رویکردی نسبت به مدیریت موزه هنرهای معاصر دارید و چه برنامه‌هایی برای آینده موزه در نظر گرفته‌اید؟
موزه هنرهای معاصر اصفهان، علاوه بر اینکه یک موزه است، یک دفتر تخصصی در حوزه هنرهای تجسمی نیز محسوب می‌شود. بنابراین، وظیفه ما تنها حفظ و نمایش آثار هنری نیست، بلکه باید در زمینه پژوهش، آموزش و ارتباط با جامعه هنری نیز فعال باشیم.
یکی از برنامه‌های مهم ما، ایجاد ارتباط بیشتر با دانشگاه‌ها و جذب دانشجویان به‌عنوان مخاطبان و همکاران موزه است. می‌خواهیم اینجا به یک پاتوق دانشجویی تبدیل شود، جایی که دانشجویان هنر بتوانند هم یاد بگیرند و هم پژوهش کنند.
موضوع دیگر که به نظرم اهمیت زیادی دارد، استفاده از فناوری‌های جدید در هنر و موزه‌داری است. یکی از چالش‌های هنر معاصر، ورود هوش مصنوعی به عرصه‌های هنری است. برخی از هنرمندان سنتی، هوش مصنوعی را تهدیدی برای هنر می‌دانند، در حالی که برخی دیگر آن را یک ابزار نوین برای خلق آثار هنری می‌پندارند. ما قصد داریم یک انجمن تخصصی در زمینه هوش مصنوعی در هنر راه‌اندازی کنیم تا این موضوع را به‌طور علمی و تخصصی بررسی کنیم.
همچنین، قصد داریم آرشیو پژوهشی و تصویری موزه را گسترش دهیم. دانشجویان و پژوهشگران به منابع معتبر برای مطالعه نیاز دارند و ما می‌توانیم این امکان را برای آن‌ها فراهم کنیم.
در بخش نمایشگاهی، یکی از برنامه‌های مهم ما، اختصاص گالری شماره ۴ به نمایش دائمی گنجینه موزه است. موزه بیش از ۷۰۰ اثر ارزشمند از هنرمندان مطرح ایران و جهان در اختیار دارد که بسیاری از آن‌ها تاکنون به نمایش عمومی گذاشته نشده‌اند. هدف ما این است که با ایجاد شرایط حفاظتی و امنیتی مناسب، این آثار را به‌صورت دوره‌ای به نمایش بگذاریم تا مردم و هنرمندان بتوانند از آن‌ها بهره‌مند شوند.
موزه هنرهای معاصر اصفهان در کنار موزه‌های هنر معاصر تهران و کرمان یکی از مهم‌ترین نهادهای نمایش و حفاظت از هنر معاصر در ایران است. به نظر شما چه ویژگی‌هایی این موزه را از دو موزه دیگر متمایز می‌کند؟
موزه هنرهای معاصر اصفهان ویژگی‌های خاصی دارد که آن را از سایر موزه‌های کشور متمایز می‌کند. نخستین و مهم‌ترین ویژگی، جایگاه اصفهان به‌عنوان «شهر هنر» است. همان‌طور که آقای قاسم‌زاده، شهردار اصفهان، اشاره کرده‌اند، مردم این شهر یا هنرمندند، یا هنرشناس و یا هنردوست. این مسئله باعث می‌شود مسئولیت ما در موزه سنگین‌تر شود.
اصفهان همچنین خاستگاه بسیاری از هنرهای سنتی و صنایع‌دستی ایران است. در گریدهای جهانی نیز این شهر به‌عنوان «شهر جهانی صنایع‌دستی» و «شهر جهانی صنایع خلاق» شناخته شده است. به همین دلیل، موزه هنرهای معاصر اصفهان نمی‌تواند صرفاً بر هنر معاصر تمرکز کند و لازم است ارتباطی میان هنرهای سنتی و معاصر برقرار کند.
وجه تمایز دیگر این موزه، چندوجهی بودن آن است. برخلاف بسیاری از موزه‌های دیگر که صرفاً نمایشگاهی از آثار هنری هستند، اینجا هم موزه است، هم گالری و هم دفتر تخصصی هنرهای تجسمی. یعنی علاوه بر نمایش آثار، فعالیت‌های پژوهشی، آموزشی و جریان‌سازی نیز در اینجا دنبال می‌شود.
ترکیب هنرهای سنتی و معاصر در یک فضای مشترک، به نظر برخی کارشناسان چالش‌برانگیز است. چگونه بین این دو بخش تعادل برقرار می‌کنید؟ آیا این موضوع باعث ایجاد تناقض در هویت موزه نمی‌شود؟
به نظر من، این موضوع یک تناقض نیست، بلکه مسئولیتی دوچندان برای ما ایجاد می‌کند. هنر یک مفهوم یکپارچه است و نمی‌توان هنر سنتی و معاصر را در تقابل با یکدیگر دید. در واقع، بسیاری از هنرمندان معاصر از سنت الهام گرفته‌اند و بسیاری از هنرمندان سنتی نیز در حال تجربه‌گرایی و حرکت به سمت معاصریت هستند.
برقراری تعادل بین این دو حوزه البته کار دشواری است، به‌ویژه در شهری مثل اصفهان که پیشینه‌ای غنی در هنرهای سنتی دارد. اما ما در موزه تلاش می‌کنیم که این دو حوزه را در کنار هم به نمایش بگذاریم، بدون اینکه یکی بر دیگری غلبه پیدا کند.
برخی معتقدند که موزه هنرهای معاصر اصفهان بیشتر به یک گالری شباهت دارد تا یک موزه. نظر شما در این مورد چیست؟
اینجا هم موزه است، هم گالری و هم دفتر تخصصی هنرهای تجسمی. وجه گالری‌بودن آن به دلیل نمایش آثار هنرمندان و ایجاد فضایی برای ارتباط هنرمندان با مخاطبان است. از سوی دیگر، این مجموعه دارای یک گنجینه ارزشمند از آثار هنری است که در معرض دید عموم قرار می‌گیرد، بنابراین ویژگی‌های یک موزه را نیز داراست. علاوه بر این، موزه به‌عنوان یک نهاد پژوهشی و آموزشی عمل می‌کند و جریان‌سازی هنری را دنبال می‌کند.
برخی از کارشناسان بر این باورند که ساختمان موزه به دلیل ساختار تاریخی، سنتی و نوردهی خاص خود، شرایط ایده‌آلی برای نمایش آثار هنری ندارد. شما برای حل این چالش چه تدابیری اندیشیده‌اید؟
این نقد تا حدی درست است، اما ما در مرمت اخیر بسیاری از مشکلات را برطرف کرده‌ایم. به‌عنوان‌مثال، نورپردازی را بهینه کرده‌ایم تا تعادل مناسبی بین نور طبیعی و مصنوعی برقرار شود. همچنین، از رنگ‌های خنثی برای دیوارها استفاده کرده‌ایم تا تأثیری بر نمایش آثار نداشته باشند.
البته، معماری سنتی موزه را نباید صرفاً به‌عنوان یک چالش در نظر گرفت، بلکه یک فرصت نیز هست. این ساختمان با سقف‌های بلند و قوس‌های صفوی و قاجاری، خود یک اثر هنری است. بسیاری از بازدیدکنندگان ابتدا مجذوب فضای معماری می‌شوند و سپس به آثار هنری توجه می‌کنند.
یکی از مهم‌ترین مسائل موزه‌های هنر معاصر، به‌روزرسانی گنجینه‌هاست. با توجه به محدودیت‌های مالی شهرداری، چه سیاستی برای خرید آثار جدید در نظر گرفته‌اید؟
خرید آثار هنری همیشه با چالش‌های مالی روبه‌رو بوده است، اما نباید از آن غافل شد. بخشی از آثار گنجینه ما از طریق خرید، و بخشی دیگر از طریق اهدای هنرمندان تأمین شده است. بسیاری از هنرمندان باارزش‌ترین آثار خود را به موزه اهدا کرده‌اند، زیرا می‌دانند که اینجا محلی برای حفظ و نمایش ماندگار آن‌هاست.
مدیریت شهری نیز نسبت به این مسئله آگاه است و خوشبختانه شهردار اصفهان فردی با پیشینه فرهنگی است و ارزش آثار هنری را می‌داند. بنابراین، باوجود محدودیت‌های مالی، شهرداری مانعی بر سر راه خرید آثار جدید ایجاد نکرده است.
برنامه‌های شما برای مراسم سی‌سالگی موزه و آغاز به کار مجدد آن چیست؟
ما تصمیم گرفتیم افتتاحیه جدید موزه را در روز ۲۵ اسفند ۱۴۰۳، یعنی دقیقاً در سی‌سالگی آن، برگزار کنیم. در این مراسم چند رویداد مهم رقم خواهد خورد:
۱. نمایشگاه ۳۰ سال پوسترهای موزه: در گالری ۱ و ۳، پوسترهای رویدادهای هنری موزه از سال ۱۳۷۳ تا ۱۴۰۳ به نمایش گذاشته می‌شود. هر پوستر دارای کد QR است که مخاطبان با اسکن آن می‌توانند اطلاعات بیشتری درباره رویدادهای گذشته به دست آورند.
اکران مستند «جابه‌خانه»: این مستند به تاریخچه ساختمان موزه از دوران قاجار تا امروز می‌پردازد.
رونمایی از مدال ویژه موزه: این مدال که از موتیف‌های معماری موزه الهام گرفته شده، به‌عنوان نمادی از هویت موزه هنرهای معاصر اصفهان معرفی خواهد شد.
بسیاری از مردم وقتی نام «موزه» را می‌شنوند، انتظار دیدن اشیای تاریخی را دارند. شما چگونه قصد دارید مردم و گردشگران را به بازدید از یک موزه هنر معاصر جذب کنید؟
ما ابتدا باید مخاطبان خود را بشناسیم. مخاطب اصلی ما هنرمندان، دانشجویان و علاقه‌مندان به هنرهای تجسمی هستند. اما در کنار آن‌ها، گردشگران داخلی و خارجی نیز بخش مهمی از بازدیدکنندگان ما را تشکیل می‌دهند.
برای افزایش جذب مخاطب، چند اقدام اساسی در نظر داریم: فعال‌سازی سایت و شبکه‌های اجتماعی موزه، همکاری با دانشگاه‌ها و مؤسسات فرهنگی، ایجاد رویدادهای ویژه برای عموم مردم، ما همچنین تلاش می‌کنیم سیاست‌های ورود به موزه را به‌گونه‌ای تنظیم کنیم که برای گردشگران و شهروندان جذاب باشد و بتوانند به‌راحتی از این فضای فرهنگی استفاده کنند.
و در پایان یکی از پرسش‌هایی که بسیاری از علاقه‌مندان به هنر و شهروندان اصفهانی دارند، این است که چرا بازگشایی موزه چندین بار به تأخیر افتاد؟
موزه هنرهای معاصر اصفهان در ۲۵ اسفند ۱۳۷۳ به‌طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. اما این ساختمان پیش از آن نیز کاربری‌های مختلفی داشته؛ از جمله محل استقرار استانداری و بعدها خانه رکیک. در طول این سه دهه، موزه چندین بار مرمت و بازسازی شده است. آخرین دوره مرمت که شما هم مستحضر هستید، حدود چهار سال به طول انجامید. هدف این بود که بنای تاریخی موزه با توجه به کاربری اصلی خود که یک مرکز تخصصی هنرهای تجسمی است، بازسازی شود و بتواند در قالب چهار گالری، خدمات خود را ارائه دهد.
تأخیری که در بازگشایی رخ داد، عمدتاً به‌دلیل حساسیت‌های فنی در مرمت بنا بود. ما قصد داشتیم هیچ نقصی در زمینه استحکام و استانداردهای نمایشگاهی وجود نداشته باشد. علاوه بر این، برنامه‌ریزی کرده بودیم که بازگشایی همزمان با سی‌امین سالگرد تأسیس موزه، یعنی در ۲۵ اسفند ۱۴۰۳، برگزار شود. این تاریخ، علاوه بر این مناسبت مهم، با شب میلاد امام حسن (ع) نیز مصادف است و ما امیدواریم که این رویداد، نقطه عطفی در تاریخ موزه باشد.
