مستندسازی دفاع مقدس روی لبه تیغ؛ اروند تو را می‌شناسد!
محمدطه امیری کارگردان مستند «اروند تو را می‌شناسد» درباره روند ساخت این مستند به خبرنگار مهر گفت: حدود یک سال پیش از سوی شبکه مستند چندین سوژه به ما پیشنهاد شد که در میان آنها، ساخت پرتره‌ای از شهید محمدحسن طوسی نیز مطرح بود. پس از بررسی گزینه‌ها، این سوژه توجه ما را جلب کرد، زیرا از همان ابتدا منابعی در اختیار ما قرار گرفت که نشان می‌داد این سوژه قصه‌ای قوی برای تبدیل شدن به یک مستند دارد. بنابراین، نخستین قدم را برداشتیم و تحقیقات اولیه را آغاز کردیم.
تناقض در روایت ها سختی مستندهای دفاع مقدسی
وی درباره چالش‌های تحقیق و پژوهش در مستندسازی، به‌ویژه در حوزه تاریخ شفاهی و دفاع مقدس، گفت: تحقیق و پژوهش در مستندهای پرتره، به‌ویژه آنهایی که به قهرمانان جنگ می‌پردازند، با چالش‌های متعددی روبه‌رو است. یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، تناقض در روایت‌هاست. روایت‌ها از یک واقعه گاه با هم تفاوت دارند و نمی‌توان صرفاً به یک زاویه دید اکتفا کرد. برخی روایت‌ها مهجور مانده‌اند و برای رسیدن به حقیقت، لازم است منابع مختلف بررسی شوند، پرسش‌های دقیق‌تری مطرح شود و مصاحبه‌های شفاهی بدون تصویر انجام گیرد تا داده‌ها با یکدیگر تطبیق داده شوند و میزان استناد هر روایت به حقیقت سنجیده شود.
امیری افزود: در مرحله پژوهش تصویری نیز نیاز بود که فیلم‌های آرشیوی را از منابع مختلف جمع‌آوری کنیم. برای این مستند، بخشی از فیلم‌ها را از خانواده شهید و منابع محدودی که در دسترس بود، دریافت کردیم. این فرآیند نیازمند بازبینی، دسته‌بندی و استفاده از منابع آرشیوی برای تکمیل پژوهش بود.
وی در ادامه درباره روایت زندگی شهید طوسی توضیح داد: برای دستیابی به روایت جامع و دقیق، از منابع مختلفی بهره بردیم. یکی از منابع اصلی ما، مصاحبه با همسر شهید بود که چه در مرحله پژوهش و چه در مرحله ضبط، مبنای روایت ما را تشکیل داد. او از ابتدا تا انتها، زندگی شهید را از نگاه خود روایت کرد و این مصاحبه به ما کمک کرد تا بستر قصه را شکل دهیم. سپس سراغ افراد دیگر و شاهدان عینی رفتیم.
گفتگو با همرزمان و خانواده شهید
کارگردان «اروند تو را می‌شناسد» درباره مصاحبه با همرزمان شهید گفت: در طول تولید، با بخش زیادی از همرزمان شهید گفتگو کردیم که برخی اکنون در کشور دارای مقام و منصب هستند؛ از جمله سردار تقی مهری فرمانده نظام وظیفه، و سردار نوریان. با همسر و دختر شهید که تنها فرزند ایشان است و ۲ برادر شهید که در دسترس بودند، مصاحبه هایی انجام دادیم.
امیری درباره تأثیرگذارترین لحظه تولید این مستند تصریح کرد: مصاحبه با همسر شهید بود که حال و هوای خاصی داشت و بر تمام اعضای تیم تأثیر گذاشت. او همچنان با یاد و خاطره شهید زندگی می‌کند و با گویش زیبای مازندرانی و صمیمیتی که در کلامش بود، قصه را به‌گونه‌ای روایت می‌کرد که گویی همچنان در کنار همسرش روزگار می‌گذراند و در انتظار دیدار دوباره اوست. این مصاحبه یکی از دلایل مهم ما برای ادامه مسیر تولید مستند شد.
وی درباره سبک روایت مستند «اروند تو را می‌شناسد» اظهار کرد: تلاش کردیم که قصه را به شکلی پیش ببریم که از سادگی بهره ببرد اما در خدمت قصه باشد. روایت ما نه کاملاً خطی است و نه کاملاً غیرخطی، بلکه توالی وقایع را به‌گونه‌ای چیده‌ایم که مخاطب بتواند روند شکل‌گیری شخصیت قهرمان را درک کند. در این مسیر، ابتدا سوالاتی را برای مخاطب ایجاد می‌کنیم و سپس به معرفی و پرداخت شخصیت می‌پردازیم.
امیری درباره سختی‌های مستندسازی در حوزه دفاع مقدس هم گفت: کار در حوزه دفاع مقدس، چه درباره فرماندهان و چه درباره قهرمانان جنگ، بسیار دشوار است. این نوع مستندها همیشه در لبه تیغ قرار دارند و اگر به درستی پرداخت نشوند، کلیشه‌ای و کم‌اثر خواهند شد اما اگر روایت و قصه‌پردازی به‌درستی انجام شود، می‌تواند تأثیرگذاری بالایی داشته باشد.
وی در پایان گفت: رسانه به قهرمان نیاز دارد و سینما همیشه به دنبال روایت قهرمانان است. به همین دلیل، اگر قصه از اولویت خارج شود و صرفاً بر ویژگی‌های شخصیتی تأکید شود، نتیجه کار ضعیف خواهد بود زیرا مخاطب امروزی باید بتواند با قهرمان ارتباط بگیرد و او را درک کند. تمام این چالش‌ها را در مستند مدنظر قرار دادیم و تلاش کردیم با یک روایت قصه‌محور، جایگاه شهید طوسی را به‌عنوان یک قهرمان جنگ، به‌درستی به تصویر بکشیم.
«اروند تو را می‌شناسد» به کارگردانی محمدطه امیری و تهیه‌کنندگی مجتبی میناوند تولید شبکه مستند سیما سه‌شنبه ۲۳ بهمن ساعت ۲۱ پخش می‌شود و بازپخش آن روز بعد ساعت ۹ خواهد بود.
