قزوین شهر آب‌انبارها
آب‌انبار یکی از شاهکارهای معماری ایرانی است که برای تأمین آب شیرین جهت آشامیدن، با یک معماری قابل توجه، ساخته می‌شد. این مکان درگذشته با نام‌های مختلفی از جمله برکه، هود (حوض)، اومبار در ایران شناخته شده بود.
از زمان قدیم، بسیاری از مناطق همچون قزوین با مشکل تأمین آب به خصوص آب آشامیدنی برای فصول گرم‌تر سال مواجه بودند. بنابراین ساخت آب انبار جهت ذخیره آب شیرین، یکی از بهترین و کارآمدترین راه‌ها برای مواجهه با این بحران بود.
نحوه ساخت آب انبار
آب انبارها در واقع حوضچه یا برکه‌های سرپوشیده‌ای هستند که محلی مناسب برای جمع‌آوری آب برای فصول گرم سال محسوب می‌شوند. این بناها معمولا در زیر زمین ساخته شده و ساختار آن‌ها به گونه‌ای بوده است که علاوه بر خنک نگه‌داشتن آب، از آلودگی و بخار شدن آن نیز جلوگیری کنند.
مخزن، خزینه یا تنوره در آب انبار
مهمترین قسمت در یک آب انبار، مخزن، خزینه یا تنوره آن است. خزینه در واقع مخزن اصلی آب انبار است که در عمق زمین ساخته شده و شکل ظاهری آن استوانه‌ای، مکعبی یا هشت‌ضلعی است.
مهمترین دلیل ساخت مخزن در اعماق زمین، ایجاد مقاومت برای تحمل فشار وارده از آب بر دیواره‌ها است. همچنین برای ایجاد مقاومت بیشتر در مخزن، معمولا کف آن را با لایه‌ای از سرب می‌پوشاندند.
سردر
سردر، در واقع ورودی اصلی آب انبار و یک مسیر پلکانی از جنس آجر است که با کاشی‌کاری سنتی و مقرنس‌کاری تزیین شده است. در بالای مسیر ورودی به آب انبار معمولاً یک لوح یا کتیبه نصب شده که مشخصات سازنده و یا اطلاعات دیگر این بنا را بر روی آن می‌نوشتند. محل دسترسی به آب انبار در مناطق شهری و روستایی به صورت پلکانی و در مناطق صحرایی به صورت یک مسیر شیبدار بوده است.
پاشیر
پاشیر، یک شیر بزرگ از جنس برنج بوده که دسترسی به آب مخزن را راحت‌تر می‌کرد. در محل نصب این شیر، معمولا سکوهایی به شکل مربعی بودند که دارای با تزیینات خاصی است. این سکوها احتمالاً محلی برای نشستن افراد بوده، همچنین در این محل، قسمتی برای هرز آب نیز وجود داشته تا با عیور دادن آب، مانع از تجمع آن شود.
بادگیر
همانطور که قبلا گفته شد، یکی از کاربردهای آب انبار، خنک نگه داشتن آب بوده است. به همین منظور از روش‌های مختلف از جمله نصب بادگیر در این محل برای خنک نگه داشته آب استفاده می‌شده است. بادگیرها در اشکال مختلف مکعب، منشور هشت ظلعی،خرطومی یا استوانه‌ای و معمولا در دیوارها و حاشیه طاق ساخته و تعبیه می‌شدند.
معرفی آب‌انبارهای قزوین
افق فرهنگی: آب‌انبار آبگوشی‌ها در محله خندق بار، سمساره کوچه، آب انبار آقا در محله دباغان کوچه مرحوم آقا میر عبدالصمد، آب انبار آقا بالا در محله پنبه ریسه گذر گلبینه، کوچه پیر، آب انبار آقا حسن نایب در گذر صوفی محله سوق الاغنام، آب انبار آقا دایی در محله خندوق بار نزدیک دروازه خندوق بار، آب انبار آغاسی در محله خیابان کوچه مسجد شیخ الاسلام، آب انبار آقا سید حسینی قدیم در محله سکه شریحان، آب انبار آهنی‌ها در محله قملاق که وصل به خانه حاجی محمد آهن فروش است، تعدادی از آب‌انبارهای قزوین است.
آب انبار انصاری در سلامگاه شاهزاده حسین (ع)، کوچه انصاری، آب انبار اخوان در محله قملاق، کوچه اعتماد، آب انبار ارجمندی در محله گوسفند میدان و کوچه فرامرز، آب انبار امامزاده علی (ع) در محله پنبه ۳ جنب امامزاده علی (ع)، آب انبار امین خاتون در محله پنبه ریسه و کوچه ملک آباد، آب انبار باروتی‌ها در خیابان سعدی و کوچه شیرین آباد،آب انبار بزرگ و کوچک در محله گوسفند میدان گذر سرکلک و کوچه تاکستانی‌ها، آب انبار پاشا در محله درب کوشک و کوچه حدادها، آب انبار پالاندوس‌ها در خیابان تبریز از دیگر آب انبارهای معروف قزوین بوده است.
آب انبار پنجه‌علی، یکی از بزرگترین آب انبارهای شهر قزوین بوده است این آب انبار در محله سکه‌شریحان و متصل به مسجد و مکتبخانه پنجه علی بانی این آب انبار حاجی رمضان نامی بوده است و یک کتیبه منظومی به خط نستعلیق دارد که در روی سنگ مرمر منقور است.
آب انبار جنب مسجد جامع کبیر از دیگر آب انبارهای بزرگ و مهم قزوین بوده است که مقابل جلوخان و در جهت شمالی مسجد جامع سر کوچه واقع است. بانی این آب انبار علی خان از امرای لشکری دوران شاه سلیمان صفوی بوده است. عمر این آب انبار ه سده یازدهم هجری برمی‌گردد. این آب انبار نیز همچون سایر آب انبارها دارای کتیبه‌ای به خط نستعلیق بر روی سنگ مرمر است که متأسفانه در تعمیرات اخیر قسمت‌هایی از کتیبه آن شکسته و از بین رفته است.
آب انبار حاج بابای شیشه‌گر، یکی دیگر از آب انبارهای معروف در محله قملاق است. این آب‌انبار در نزدیکی منزل خطیب‌ها واقع است.
آب‌انبار حاج کاظم، یکی از زیباترین آب انبارهای قزوین است که در نهایت عظمت و کمال ظرافت با ۴۰ پله سنگی تراش‌خورده و شیر و چهار بخارکش در خارج بنا ساخته شده است. بانی این آدم بار همانطور که از نامش پیداست حاجی کاظم کوزه‌پز بوده که در سال ۱۲۵۶ قمری بنا شده است.
آب‌انبار حکیمی‌ها، در محله راه‌چمن وگذر تنور سازان قرار دارد که بانی آن حاج میرزا حکیم (ره) است. در تاریخ ۱۲۴۴ هجری قمری ساخته شده و همچون سایر آب‌انبارها دارای کتیبه‌ای سفید با کاشی‌های بنفش دارد که مزین به شعری است که جوهری شاعر معروف رثائی آن را سروده است.
آب انبار خان در کوی قوی‌میدان و متصل به مدرسه‌ای به نام خان در جنوب خیابان رشت ساخته شده که بانی آن مرحوم ملاوردی‌خان از خان‌های نامی قزوین بوده است. این آب انبار در سال ۱۱۷۷ قمری بنا شده و در سال ۱۲۵۱ مرمت شده است.
آب انبار سردار بزرگترین آب‌انبار تک گنبدی ایران است که در سال ۱۲۲۷ هجری قمری در محله راه ری قزوین ساخته شد. این آب‌انبار، سردری بلند با قوس جناغی دارد که با ۴۸ پله سنگی دارد.
بنای تاریخی این آب انبار در تاریخ هشت شهریور ۱۳۵۵ با شماره ثبت ۱۳۳۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و درب آن امروزه به روی گردشگران بار است. مصالح به کار گرفته در بنای آب‌انبار بزرگ، شفته آهک با روکش ساروج با قطری حدود سه متر است.
انتهای پیام
