شکیبا حسینی: خانم‌ها جسورانه‌تر وارد حوزه‌های مختلف موسیقی شوند
خبرگزاری مهر-گروه هنر؛ فرآیند تولید و ارائه محصولات موسیقایی در کشورمان طی سال‌های گذشته در مسیر جدیدی قرار گرفته و حواشی و پستی و بلندی‌های زیادی در آن تجربه شده است. راهی پرفراز و نشیب که در قالب‌های مختلفی می‌تواند مورد ارزیابی و کنکاش قرار گیرد.
اما در کنار چنین فضایی که خود می‌دانیم می‌تواند مشتمل بر طرح پرسش‌های زیادی باشد، مبحث کیفیت به ویژه در حوزه موسیقی ایرانی، موسیقی کلاسیک و موسیقی تلفیقی در مسیر رو به رشدی قرار گرفته که ای کاش تبعات و نتایج مثبت آن در حوزه‌های تجاری موسیقی به ویژه کنسرت‌های موسیقی پاپ هم تسری پیدا می‌کرد. فرآیندی که اگرچه توسط برخی از گروه‌ها و خوانندگان پاپ کم و بیش مورد استفاده قرار گرفته اما امید می‌رود با جدیت و اهتمام بیشتر تهیه کنندگان و کنسرت گذاران که به نوعی مسئول مستقیم پرداخت دستمزدها و چیدمان ارکسترها هستند این چارچوب با گستردگی بیشتری مورد توجه قرار گیرد تا بتوانیم شاهد ارتقای سطح کیفی کنسرت‌ها باشیم.
اگر نخواهیم از مسیر موسیقی جدی به راحتی عبور کنیم، باید گفت موضوع نوازندگی، آهنگسازی، سرپرستی و رهبری ارکستر هم از همان چارچوب‌ها و مواردی است که در قیاس با سال‌های گذشته در مسیر رو به جلویی قرار گرفته و مخاطبان در این مدت شاهد ظهور و بروز نوازندگان و هنرمندانی هستند که با تکیه بر توانمندی‌ها و فراگیری درست و آموزه‌های علمی در حال تجربه فرآیندهایی از موسیقی هستند. قرار گرفتن در موقعیت هایی که مخاطبان این حوزه بیشتر آن را در مردان هنرمند می‌دیدند اما هم اینک ماجرا به سمت و سویی کشیده شده که صحنه‌های حرفه‌ای اجرای کنسرت محل تجربه و اجرای بانوان هنرمند نیز قرار گرفته و حتی در قالب «رهبر ارکستر» نیز عهده دار هدایت فضایی هستند که کارشناسان این حوزه خوب می‌داند چه دشواری‌ها و تخصص‌های فراوانی می‌طلبد.
این تخصص و سنگینی کار هم، زمانی می‌تواند ارزش‌های بیشتری پیدا کند که این هنرمندان، نه مانند بسیاری از هنرمندانی که اهل پروپاگاندهای رسانه‌ای با صرف هزینه‌های هنگفت هستند، بلکه در سکوت کامل خبری بدون آنکه بخواهند حاشیه آن چنانی تولید کنند روی صحنه حضور پیدا می‌کنند و با وجود نقاط ضعف و قوتی که می‌توانند در اوایل کار حرفه‌ای خود داشته باشند کنسرت‌هایی را رهبری می‌کنند که می‌تواند مقدمه مناسب و مؤثری برای معرفی قدرت بالای بانوان هنرمند موسیقی در حوزه‌های نوازندگی، رهبری ارکستر، آهنگسازی و بخش‌های دیگر باشد. شرایطی که به واسطه حمایت‌های مفید، تخصصی و هنری رسانه‌ها نیز می‌تواند قالب ارزشمندی پیدا کند.
یکی از این نمونه‌ها به برگزاری کنسرت اخیر ارکستر سمفونیک «نوای ایرانمهر» به رهبری ارکستر شکیبا حسینی از بانوان هنرمند فعال در حوزه موسیقی باز می‌گردد. کنسرتی که در آن با حضور غلامرضا معصومی به عنوان کنسرت مایستر، علی فهیم یحیایی به عنوان مدیر اجرایی قطعاتی از آهنگسازانی چون جواکینو روسینی، ولفانگ آمادئوس موتزارت، جورج فردریک هندل، کارل جنکینز، گئورگی اسویریدف، لودویگ فان بتهوون و ژان سیبلیوس در تالار وحدت نواخته شود.
همین کنسرت بهانه‌ای شد تا با شکیبا حسینی بانوی هنرمندی که در معدود دفعات این ماه‌های برگزاری کنسرت‌ها، چوب رهبری ارکستر را در دست گرفته است، گفتگویی داشته باشیم. گفتگویی که به نوعی آغازگر مسیری است که طی آن گروه هنر خبرگزاری مهر تصمیم دارد در فواصل زمانی مختلف سلسله مصاحبه‌هایی را با بانوان عرصه موسیقی انجام دهد.
شکیبا حسینی از جمله هنرمندان فعال عرصه موسیقی است که تحصیلات خود را در مقطع کارشناسی ارشد موسیقی به پایان رسانده است. وی همچنین در مسترکلاس‌های رهبری نیز نزدِ بسیاری از رهبران حرفه‌ای شرکت کرده و در این سال‌ها رسیتال پیانوهای متعددی را برگزار کرده و هر از چندگاهی هم به عنوان نوازنده ویولنسل با ارکسترهای زهی همکاری داشته است.
در ادامه گفتگو با این هنرمند را می‌خوانید:
* تجربه رهبری ارکستر یکی از دشوارترین تجربه‌ها در حوزه اجرای موسیقی است که می‌تواند برای هر هنرمندی دربرگیرنده تجربیات تلخ و شیرینی باشد و البته سال‌های گذشته به ویژه یک دهه اخیر تعداد بانوان هنرمندی که در عرصه رهبری ارکستر فعالیت می‌کردند بسیار کم و محدود بوده است. مسیری که بد نیست درباره نحوه ورود به آن بر اساس پیشینه و فعالیت‌هایتان توضیحاتی را ارائه دهید.
رهبری ارکستر طبیعتاً یکی از پرچالش‌ترین و دشوارترین فعالیت‌ها در عرصه موسیقی است. شرایطی که طبیعتاً در حوزه فعالیت بانوان دربرگیرنده مسیر دشوارتری است. فرآیندی که نه تنها در کشور ما که در کشورهای دیگر نیز چنین است و خانم‌های رهبر ارکستر در مجموعه‌های موسیقایی خارج از ایران نیز حضور کم رنگی دارند. به عنوان نمونه اولین رهبر ارکستر خانم در آمریکا آنتونیو بریکو بوده است که در سال ۱۹۳۴ در واشنگتن ارکستری مشتمل بر خانم‌های هنرمند را رهبری کرده و در ادامه مسیرش به سال ۱۹۳۸ ارکستر فیلارمونیک نیویورک را نیز رهبری کرد. توضیح اینکه از چندین قرن قبل رهبران آقا در کشورهای غربی رهبری تجربه من روی صحنه همیشه به این صورت بوده که در لحظه رهبری ارکستر فقط به موسیقی فکر می‌کنم و جنسیت در آن لحظه برای من مطرح نیست می‌کردند پس می‌توان حدس زد که در کشور ما چقدر چالش‌ها برای رهبری خانم‌ها بیشتر بوده است.
به هرترتیب رهبری ارکستر برای من یکی از جذابیت‌ها و شیرینی‌های زندگی هنری بوده که همیشه دوست داشتم فارغ از ماجرای نوازندگی و دیگر فعالیت‌هایم در عرصه موسیقی به عنوان رهبر ارکستر نیز حضور داشته باشم. ارکستری که بتوانم آثارش را با برداشت شخصی خودم اجرا کنم زیرا رهبری ارکستر هر شخص به نوعی باز آفرینی آن قطعه است که از دیدگاه شخصی است که آن را رهبری می‌کند. فرآیندی که برای من این جذابیت را داشت تا بتوانم در دل یک ارکستر در این بازآفرینی نقش ایفا کرده و در تعامل با نوازندگان به درکی برسم که می‌تواند برایم دربرگیرنده تجربیات ارزشمندی باشد.
باتوجه به اینکه تحصیلاتم در رشته نوازندگی پیانو بوده سال‌ها به عنوان «آکومپانیمانیست» تجربه روی صحنه بودن را داشتم. با توجه به اینکه همسرم غلامرضا معصومی یکی از بهترین نوازندگان ویولن است و من در اجراهای مختلف او را به عنوان پیانیست همراهی می‌کردم و تجربه‌های متعددی را هم در این زمینه انجام دادم – البته که از نوازندگی تا رهبری ارکستر مسیر پیچیده‌ای است – اما من تلاش کردم از آنسامبل‌های کوچک شروع کنم تا بتوانم در مسیری درست به رهبری در یک به ارکستر سمفونیک رنسانس برسم.
*طبیعتا در اولین تجربه رهبری ارکستر با فراز و نشیب‌های زیادی برخورد کردید که می‌توانست یا شما را برای ادامه راه ناامید و یا برعکس عزمتان را برای حضور مؤثرتر در این عرصه جزم کند. به عنوان یکی از پیش قراولان این حوزه چه پیشنهاد و الگویی را می‌توانید به هم نسلان خود ارائه کنید که همانند شما ریسک حضور در صحنه را این بار نه به عنوان نوازنده که به عنوان رهبر ارکستر بپذیرند.
در اجراهایی که به عنوان رهبر ارکستر حضور داشتم همواره چالش‌هایی در مسیر بوده است. ولی من معتقدم هر کدام از چالش‌ها باعث ارتقا کیفیت اجراها شده است. اینها همواره مشکلاتی است که می‌توان گفت حل شدنی هستند. اتفاقاً با قدم گذاشتن در این چالش‌ها است که رشد و پیشرفت اتفاق می‌افتد. من بر این باورم که باید جسارت بیشتری داشته باشیم و تا وارد کار نشویم و با مشکلات دست و پنجه نرم نکنیم به رشد و تعالی نمی رسیم.
بنده پیشنهاد می‌کنم خانم‌ها جسورانه‌تر وارد این حوزه‌ها شوند و از چالش‌هایی که در مسیر آنهاست ترسی نداشته باشند. البته تجربه من روی صحنه همیشه به این صورت بوده که در لحظه رهبری ارکستر فقط به موسیقی فکر می‌کنم و جنسیت در آن لحظه برایم مطرح نیست.
*در حوزه رهبری ارکستر بی تردید از متدها و آموزه‌های مختلفی بهره‌مند شدید که موضوع نوازندگی‌تان هم تا حد زیادی توانسته در ارتقا کیفیت به شما کمک کند. بد نیست از هنرمندانی که در این راه الگوی شما بودند نام ببرید و اشاره کنید که قله شما در حوزه رهبری ارکستر کجاست؟
یکی از الگوهای من در حوزه رهبری ارکستر خانم مارین آلسوپ است که تاکنون رهبری ارکسترهای مختلفی را در آمریکا و اروپا به عهده داشته و جوایز بسیاری را از آن خود کرده است. این هنرمند همواره برایم الهام بخش بوده و من در پروژه‌هایم از الگوهای تخصصی موسیقایی‌اش بهره‌مند شدم. در حوزه رهبران ارکستر مرد هم باید بگویم علاوه بر اسطوره‌هایی چون برنشتاین و فون کارایان، آثار میکو فرانک که در حال حاضر رهبری ما پتانسیل‌های زیادی در بانوان تحصیل کرده کشورمان داریم که توان مالی برگزاری کنسرت را ندارند و مجبورند فقط به تدریس روی بیارند؛ موضوعی که باعث انزوای آنها می‌شود ارکستر رادیو فرانسه را به عهده دارد هم برای من همواره الگوی ارزشمند برای فراگیری بوده است.
*طی سال‌های اخیر ارکسترهای دولتی از بانوان هنرمند برای بهره‌مندی از حضورشان به عنوان رهبر ارکستر بسیار کم استفاده کرده‌اند. در حالی که به نظر می‌آید هنرمندانی چون شما و دیگران می‌توانند در این عرصه حضور پررنگ‌تری داشته باشند. هم به عنوان یک نوازنده و هم به عنوان یک رهبر ارکستر چه پیشنهاد منطقی و علمی می‌توانید به شورای هنری ارکسترهای دولتی ارائه دهید که بتواند راه را برای حضور بانوان هنرمند د ر عرصه رهبری ارکستر باز کند؟
به نظر من مشکلات در حال حاضر فراتر از بحث جنسیت است و می‌توان گفت بین خانم‌ها و آقایان مشترک است. یکی از همین مشکلات اصلی کمبود و فقر شدید سالن‌های مناسب برای اجرای و تمرین است. سالن‌هایی که هم از نظر آکوستیک مناسبت باشد و هم لوازم و سازهای بزرگی چون پیانو، تیمپانی و کنترباس داشته باشد. البته همان یکی دو سالنی هم که برای تمرین رزرو می‌شوند آن قدر هزینه‌های بالایی برای اجاره دارند که اصلاً در توان ارکسترهای خصوصی نیست.
من بر این باورم امکان آماده کردن ارکستر خصوصی هزینه‌های بسیار زیاد دارد. این در حالی است که ما پتانسیل‌های زیادی در بانوان تحصیل کرده کشورمان داریم که توان مالی برگزاری کنسرت را ندارند و مجبورند فقط به تدریس روی بیارند؛ موضوعی که باعث انزوای آنها می‌شود. من معتقدم دولت باید با دعوت هنرمندان این بستر را برایشان فراهم کند که حداقل در ارکسترهای دولتی هم رهبری کنند و یا حداقل حمایت بیشتری از ارکسترهای خصوصی کنند.
*درباره برنامه‌های خودتان و همچنین فعالیت‌های ارکستر «نوای ایرانمهر» توضیحاتی را ارائه دهید.
تمرینات ارکستر رنسانس (نوای ایرانمهر) همچنان ادامه دارد و ما تصمیم داریم در سال آینده قطعاتی از آهنگسازان نامی دنیا را آماده و آنها را در فواصل زمانی مختلف روی صحنه ببریم.
