جنگ نفتکشها و چند نکته اقتصادی
افق فرهنگی: جنگ عراق علیه ایران که بدون شک مهمترین جنگ در بین کشورهای جهان سوم بود در بستری از عوامل و دلایل مختلف در ۳۱ شهریورماه ۱۳۵۹ با تجاوز نظامی عراق به مرزهای ایران آغاز شد. این جنگ در شرایطی آغاز شد که اقتصاد ایران که تا پیش از انقلاب اسلامی به شدت متکی به درآمدهای نفتی بود، در آستانه اجرای برنامه‌ها و اقداماتی در جهت خودکفایی و نیز کاهش وابستگی به نفت برای ایجاد تحول در اقتصاد کشور قرار داشت.
با شروع جنگ، دوباره نقش نفت و درآمدهای حاصل از آن در اقتصاد ایران افزایش یافت. اقتصاد یکی از مهمترین موضوعات در دوران جنگ است. آثار متقابل جنگ و اقتصاد به خوبی مشهود است همواره یکی از تلاش‌های دشمن انهدام و نابودی زیر ساخت‌ها و ظرفیت‌های اقتصادی طرف مقابل است تا از این طریق او را وادار به تسلیم کند. اقتصاد ایران به شدت بر درآمدهای نفتی متکی است و از این جهت به شدت آسیب پذیر است.
در طول جنگ ایران و عراق دشمن وقتی فهمید که از طریق نظامی نمی‌تواند ایران را مغلوب کند به فکر ضربه زدن به ظرفیت‌های اقتصادی ایران افتاد و با توجه به وابستگی اقتصادی کشور به نفت دشمن از همان آغاز شروع حمله به تأسیسات نفتی ایران حمله کرد تا به تنها منبع درآمدی ایران که تأمین کننده نیازهای جبهه و جنگ و مایحتاج ضروری مردم بود، آسیب بزند.
پس از آنکه عراق و حامیان منطقه ای و جهانی آن دریافتند نمی‌توانند ایران اسلامی را از طریق نظامی شکست بدهند بر آسیب وارد کردن به توان نقتی ایران متمرکز شدند تا شاید از این طریق و با فشارهای هماهنگ و برنامه ریزی شده ایران را به ستوه آورند.
با وقوع انقلاب اسلامی در بهمن ۱۳۵۷ کشور که به شدت به درآمدهای نعتی متکی شده بود کاهش وابستگی به نفت را برای ایجاد تحول در اقتصاد کشور در دستور کار نظام سیاسی جدید کشور قرار داد؛ اما جنگ باعث شد دوباره نقت نقش محوری را در اقتصاد کشور داشته باشد.
اقتصاد نفتی ایران در جنگ تحمیلی فراز و فرودهای زیادی داشت که از عمده دلایل آن نوسانات قیمت نفت، نوسانات تولید و صدور نقت آسیب دیدن بسیاری از زیرساخت‌های مربوط به حوزه نفت سیاست‌های اعضای اوپک که حامی عراق بودند، اعمال نفوذ قدرت‌های منطقه‌ای و در نهایت جنگ نفتکشها را می‌توان نام برد.
با توجه به وضعیت نابسامان سیاسی و اقتصادی ایران بعد از انقلاب اسلامی دشمنان کشور با نگرشی کاملاً سیاسی نفت ایران را مورد توجه قرار می‌دادند، چرا که می‌دانستند اقتصاد ایران بدون نقت اضمحلال قدرت کشور و ناتوانی در تأمین ما یحتاج مردم را در پی دارد.
در طول جنگ هشت ساله درآمدهای نفتی علاوه بر اینکه عاملی برای تأمین، جامعه نیازهای جنگ و تأمین ارز کشور برای واردات کالاهای مورد نیاز بود، به همان اندازه نیز تهدیدی برای امنیت کشور بود چرا که دشمن از همان روز اول شروع به بمباران تأسیسات نفتی ایران به منظور قطع شاهرگ اقتصادی و تأمین کننده اصلی مالی ایران کرده بود.
جنگ نفتکشها و اجماع منطقه ای و جهانی برای شکست ایران
برای ورود به بحث جنگ نفتکشها در جنگ عراق و ایران ذکر چند نکته لازم است. درگیری در خلیج فارس و گسترش آن با حملات عراق به پایانه‌های نفتی ایران در جزیره خارک در سال ۱۳۶۳ حمله به نفتکشها و کشتی‌های نفتی ایران در سال‌های بعد بر پایه این تحلیل انجام گرفت که مادامی که ایران قادر به تولید و فروش نفت و سپس تهیه سلاح باشد، به جنگ ادامه خواهد داد؛ بنابراین قطع صدور نفت ایران به هدف اصلی عراق تبدیل شد.
جنگ نفتکشها بیانگر تشدید درگیری و شکل گیری جنگ دریایی بود.
گری سیک مشاور کارتر رئیس جمهور اسبق آمریکا می‌گوید: «عامل عمده ادامه جنگ از جانب ایران صدور نفت توسط این کشور است و تا موقعی که نفت از ایران صادر می‌شود جنگ ادامه خواهد یافت بنابراین باید جریان صدور نفت ایران را قطع کرد.
ویلیام فایر کارشناس اقتصادی سازمان سیا هم عنوان می‌کند: «با ایران چه کنیم؟ هرچه پول در رگ‌های عراق تزریق شد نتیجه نداد تنها یک روزنه امید هست، شاید با سقوط قیمت نفت ایران ورشکسته شود و ماشین جنگی او از کار بیفتد.
جنگ نفتکشها به مجموعه عملیات نظامی دریایی بین سال‌های ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۸ خلیج فارس در طول جنگ ایران و عراق گویند که طرفین درگیر و نیروی دریایی آمریکا از ۲۴ ژوئیه ۱۹۸۷ تا ۲۶ سپتامبر ۱۹۸۸ علیه کشتی‌های تجاری و نظامی یکدیگر به کار بستند.
هدف عراق از به راه انداختن جنگ نفتکشها جلوگیری از صادرات نفت ایران و خشکاندن منبع مالی آن بوده است. جنگ نفتکشها با عملیات رمضان و حمله عراق به جزیره خارک شروع شد. از این پس تا پایان سال ۱۳۶۲ تمام تلاش‌های عراق بر این موضوع متمرکز بود که کارایی جزیره خارک را برای صادرات نفت ایران مختل کند.
در آگوست و سپتامبر ۱۹۸۵ حملات هواپیماهای عراقی علیه پایانه اصلی ایران در جزیره خارک به کاهش صادرات ایران منجر شد و باعث ایجاد مشکلات درآمدی برای ایران شد. جنگ نفتکشها بیانگر تشدید درگیری و شکل گیری جنگ دریایی بود.
بعد از آغاز جنگ در سال ۱۳۵۹ جنگ نفتکشها با ساختار کلی جنگ در خلیج فارس چنان درهم آمیخته بود که تفکیک جنگ دریایی از روند کلی جنگ غیر ممکن بود بر اثر تهدید شرکت‌های خارجی صادر کننده نفت ایران و حمله به نفتکشها و پایانه های نقتی و کشتی‌های تجاری، وضعیت اقتصادی ایران رو به وخامت گذاشت.
تشدید درگیری در خلیج فارس و حمله به پایانه های نفتی ایران توسط عراق بر پایه این تحلیل انجام می‌گرفت که مادام که ایران قادر به تولید و فروش نفت و سپس تهیه سلاح باشد به جنگ ادامه خواهد داد. بنابراین، قطع صدور نقت مهمترین هدف عراق بود با حمله عراق به نفتکشهای ایران کشور مان از سه طریق تحت فشار فراینده قرار گرفت.
الف- کاهش درآمدهای نقتی از طریق محدود شدن صدور نقت.
ب- افزایش هزینه‌های تولید و صدور نفت به دلیل ایراد خسارت به منابع و پایانه های نفتی
ج – تخلف کشورهای صادر کننده نفت بویژه عربستان و کویت از سهمیه های تعیین. شده و کاهش قیمت نفت.
عراق در سال ۱۹۸۶ با کمک کشورهای عربی و غربی توانست به امکانات جدیدی برای وارد کردن ضربه‌های اساسی به تأسیسات نفتی و نفتکشهای ایرانی دست یابد به این صورت که تعداد حمله‌های عراق به کشتی‌های ایرانی از ۲۷ مورد در سال ۱۹۸۴ به ۴۰ مورد در سال ۱۹۸۵ و به ۶۵ مورد در سال ۱۹۸۶ افزایش داشت.
منبع:
دریا سالار، امیر دریادار عبدالله معنوی رودسری، انتشارات ایران سبز.
انتهای پیام
