روایت شاعر عراقی از فلسطین: هستیم، بودیم و خواهیم ماند؛ بی‌عدالتی آمریکا برای اولین بار نیست
به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از عرب نیوز، سنان انطون شاعر و رمان‌نویس عراقی در گفتگویی درباره ترجمه «کتاب ناپدید شدن» و دستگیری خود در اعتراضات طرفدار فلسطین در نیویورک صحبت کرده است.
سنان انطون (متولد ۱۹۶۷ در بغداد) شاعر، رمان‌نویس و دانشور عراقی است. آثار او تاکنون به ۱۳ زبان ترجمه شده و جوایز گوناگونی دریافت کرده‌اند. رمان «یا مریم» او سال ۲۰۱۳ به فهرست نهایی جایزه بوکرعربی راه یافت و به فارسی نیز ترجمه شده است.
در حالی که دنیای دانشگاهی اغلب به‌عنوان فضایی محفوظ و حتی برج عاجی در نظر گرفته می‌شود که استادان در آن در دفاتر خود در حال انجام تحقیقات هستند و راهروهای خاموش میزبان دانشجویان مشتاق هستند، سنان انطون به عنوان دانشیار دانشگاه نیویورک که به دلیل محافظت از دانشجویانش در حمایت از فلسطین دستگیر شد، چیز دیگری را تجربه کرده است.
او می‌گوید: دانشگاه‌ها از جامعه جدا نیستند. ایده‌ها از دانشگاه‌ها به رسانه‌ها می‌رسند، افراد نظرات خود را می‌نویسند و نظرات را شکل می‌دهند و دانشجویانی که به دانشگاه‌ها می‌آیند به سراغ جامعه می‌روند تا یا برای تغییر آن تلاش کنند یا همان بی‌عدالتی‌ها را بازتولید کنند.
اما چند ماه پیش دانشجویان معترض به جنگ فلسطین تا ترک دانشگاه صبر نکردند تا بخواهند جامعه را تغییر دهند و در سراسر جهان این مؤسسه‌های آموزشی بودند که به اردوگاه دانشجویان بدل شدند تا راه خود را از اسرائیل و رژیم صهیونیستی جدا کنند و خواستار آتش‌بس و حفاظت از آزادی بیان شوند و فریاد سر دهند که: زندگی فلسطینی‌ها مهم است. این حرکت نشان داد که دانشجویان دیگر حاضر نیستند در برابر بی عدالتی‌ها سکوت کنند و استادانشان مانند آنتون هم همین طور. یکی از آن اردوگاه‌ها در دانشگاه خود آنتون بود و وقتی که پلیس نیویورک برای شکستن اردوگاه فراخوانده شد، انطون از جمله چهره‌های دانشگاهی بود که یک زنجیره انسانی برای محافظت از دانشجویان تشکیل داد.
انطون می‌گوید: شنیدیم که پلیس در اطراف اردوگاه جمع شده و قصد حمله دارد. بنابراین ما یک سپر در اطراف دانشجویان ایجاد کردیم و بعد هم پلیس دستگیرمان کرد. این اولین بار در تاریخ دانشگاه نیویورک بود که پلیس برای دستگیری به محوطه دانشگاه فراخوانده شد و ما هم برای دفاع از دانشجویان خود دستگیر شدیم.
این نویسنده می‌گوید حالا دیگر می‌شود گفت سابقه‌ای طولانی مدت از همراهی آموزش عالی و ادارات سرمایه و پلیس جهانی وجود دارد. نباید فراموش کرد که پلیس نیویورک در تل آویو دفتر دارد و توسط ارتش اسرائیل آموزش می‌بیند. پلیس نیویورک در ضمن سابقه طولانی نژادپرستی نسبت به سیاه پوستان و رنگین پوستان و جاسوسی از مسلمانان و … دارد.
بی‌عدالتی نهادهای آمریکایی اولین بار نیست
انطون ۴ ساعت در بازداشت بود، اما به دلیل تداوم اعتراض‌ها و تظاهرات دانشجویان، هیچ اتهامی علیه او مطرح نشد. با این وجود وقتی آنتون از عملکرد دانشگاه صحبت می‌کند، عصبانیت در صدایش موج می‌زند: رئیس دانشگاه عذرخواهی نکرد یا اعترافی به وحشتناک بودن این کار انجام نداد، اما بخش‌های مختلف و افراد مختلف رای عدم اعتماد زیادی به این رفتار وی دادند و رفتار او را محکوم کردند.
انطون به خوبی بی‌عدالتی نهادهای آمریکایی را می‌شناسد. او به عنوان یک عراقی، ۲ بار شاهد بوده که کشورش مورد تهاجم نیروهای آمریکایی واقع شده است. بار اول او نوجوانی بود که با رادیو ترانزیستوری در تاریکی پناهگاهی پنهان شده بود و بار دوم در سال ۲۰۰۳ در قاهره مصر زندگی می‌کرد. وی به عنوان یک نویسنده و یک شاعر، اغلب تجربیات خود را از طریق آثارش پردازش کرده است و باور دارد که شعر در خون اوست. او می‌گوید: بغداد، شهری که در آن بزرگ شدم، پایتخت یک امپراتوری بود. در دوران پیشامدرن، یک مرکز فرهنگی بود. به همین دلیل شعر بخشی از سنت فرهنگی ماست و برای من، زبان دیگری برای توصیف جهان و خواندن جهان است.
این استاد دانشگاه دنیا را با زبان عربی و انگلیسی می‌بیند و به عنوان مترجم شعر و داستان به دیگران کمک می‌کند تا دنیا را بهتر بخوانند. به زودی ترجمه انطون از «کتاب ناپدید شدن» نوشته ابتسام عازم، رمان‌نویس، نویسنده داستان کوتاه و روزنامه‌نگار فلسطینی مقیم نیویورک در بریتانیا منتشر می‌شود. این ترجمه پیش از این در آمریکا وارد بازار کتاب شده است.
ابتسام عازم در طیبه، نزدیک یافا، شهری که مادر و پدربزرگ و مادربزرگ مادری‌اش در سال ۱۹۴۸ آواره شده بودند، به دنیا آمد و بزرگ شد و قبل از نقل مکان به آلمان و سپس به آمریکا، در اورشلیم زندگی کرد.
«کتاب ناپدید شدن» سؤالی را مطرح می‌کند که هم ساده و هم پیچیده است: چه اتفاقی می‌افتد اگر همه فلسطینی‌ها به سادگی یک شبه از سرزمین خود ناپدید شوند؟ رمان بیشتر از نگاه آریل و علا روایت می‌شود. اولی خود را یک صهیونیست لیبرال، وفادار به پروژه اسرائیل و در عین حال منتقد اشغال نظامی غزه و غرب توصیف می‌کند، در حالی که دومی با خاطرات مادربزرگش از آواره شدن از یافا و پناهندگی در وطن خود زندگی می‌کند. همانطور که رمان پیش می‌رود، با حضور شخصیت‌های دیگر، از مشتریان رستوران گرفته تا یک رهگذر، سؤال‌هایی درباره تعلق، تاریخ، خاطره و همدستی مطرح می‌شود و کتاب نشان می‌دهد که رژیم صهیونیستی و اسرائیل یک پروژه استعماری شهرک‌نشینی است.
انطون می‌گوید: من برای رمان‌هایی که می‌توانند کل یک موقعیت تاریخی یا مصیبت مردم را به تصویر بکشند و متبلور کنند، و نیز رمان‌هایی که در مواجهه با پیچیدگی یک موقعیت خاص موفق هستند، تحسین قائل هستم.
«کتاب ناپدید شدن» سال ۲۰۱۴ به زبان عربی منتشر شد و انطون می‌گوید واکنش فلسطینی‌ها به آن، قدرت رمان را نشان می‌دهد: پاسخ‌های همه، به‌ویژه از سوی فلسطینی‌ها، چه در اردوگاه‌های پناهندگان و چه فلسطینی‌هایی که داخل اسرائیل زندگی می‌کنند، این بود که این کتاب واقعاً با آنها صحبت می‌کند. وی می‌افزاید: چون داستان آنها را روایت می‌کند. به نظر می‌رسد بسیار ساده است، اما حقیقت است و آنها می‌توانستند خودشان را در رمان ببینند.
می‌توان گفت که رمان‌ها می‌توانند به ما در همدلی یا همدردی کمک کنند و درک عمیق‌تری از مصیبت یک مردم ارائه کنند و حتی ساده به نظر برسند، اما در این سادگی حقیقتی وجود دارد.
«کتاب ناپدید شدن» با وجود اینکه بیش از ۱۰ سال پیش نوشته شده، به وضوح از جنگ فعلی علیه فلسطین صحبت می‌کند و به طور مشخص نشان می‌دهد بین آنچه ما در صفحه نمایش خود از مردم فلسطین می‌بینیم و می‌شنویم و آنچه در نسخه‌های به اصطلاح «رسمی» حوادث از سوی دولت‌های اسرائیل یا حامیان آنها در آمریکا و بریتانیا نشان دادده می‌شود، چقدر تفاوت وجود دارد.
در میان نمونه‌های فراوان حافظه رسمی تلاش برای بازنویسی تجربیات شخصی، کشتن هند رجب، دختر ۶ ساله‌ای است که با شلیک ۳۵۵ گلوله کشته شد. علیرغم گزارش‌هایی که در مورد آنچه اتفاق افتاده وجود داشت، آمریکا باز منتظر روایت رژیم صهیونیستی از این رویداد تلخ بود و تفسیر آنها را به عنوان آنچه رخداد، منتشر کرد.
خاطرات یافای فلسطین
انطون دقیقاً به دلیل نحوه برخورد این رمان با حافظه جمعی، به سمت ترجمه این رمان کشیده شد. وی می‌گوید: من کسی بودم که مدت‌ها شعر فلسطینی را می‌خواندم و ترجمه می‌کردم، اما آنچه در این رمان مرا مجذوب خود کرد این است که چگونه با حافظه برخورد می‌کند و چگونه این تقابل بین حافظه شفاهی و خاطره استعمار شدگان را در زمانی که سعی می‌کنند داستان خود را به گوش همه برسانند، را روایت می‌کند و برخلاف خاطره رسمی استعمارگران که تمامی در تلاش برای پاک کردن و خاموش کردن و خفه کردن است و نام‌ها و منظره را تغییر می‌دهند تا بگویند فلسطینی‌ها، شما هرگز وجود نداشتید، عمل می‌کند.
علا در این رمان خاطرات مادربزرگش از یافا را بازگو می‌کند که بیشتر موارد از سوی آریل که از بررسی دائمی دوستش از گذشته خشمگین می‌شود، رد می‌شود. البته برای علا (و دیگر فلسطینی‌ها) گذشته هنوز در زمان حال وجود دارد. تغییر نام خیابان‌ها، در میان چیزهای دیگر، دائماً به علاء یادآوری می‌کند که اسرائیل چگونه به فلسطینی‌ها نگاه می‌کند، تاریخی که آسفالت‌شده و زندگی‌هایی که ویران شده‌اند و همچنان تحت تأثیر قرار می‌گیرند…
در «کتاب ناپدید شدن» در توصیف آنچه در فلسطین و آنچه از سال ۱۹۴۸ اتفاق افتاده است، در دنیایی که بسیاری تلاش کرده‌اند تا ۷ اکتبر ۲۰۲۳ را به عنوان تاریخ شروع درگیری تبدیل کنند، روشنگرانه است و یک بار دیگر قدرت ادبیات را در شفاف سازی افکار، عقاید و استدلال‌ها نشان می‌دهد.
اگرچه «کتاب ناپدید شدن» تنها یکی از معدود آثار ترجمه شده از عربی است، اما نشان دهنده روند رو به رشد و تازه شکل گرفته‌ای است که در ماه‌های گذشته توسط خوانندگان سراسر جهان در پیش گرفته شده است.
خلاقان فلسطینی جایگاه بیشتری را به دست می‌آورند
در جایی که یک سال پیش تنها عده‌ای در غرب می‌توانستند از یک نویسنده فلسطینی نام ببرند (و اگر می‌توانستند، احتمالاً تنها نمونه‌شان محمود درویش شاعری بود که انطون اشعار وی را نیز ترجمه کرده است)، اکنون چهره‌های خلاق فلسطینی جایگاه بیشتری به دست می‌آورند.
انطون می‌گوید: امید بسیار مهم است و باید در «کتاب ناپدید شدن» یافت شود و بازتابی از شیوه‌ای است که در داستان زندگی واقعی فلسطینی‌ها یافت می‌شود که استقامت می‌کنند، زنده می‌مانند و داستان‌های خود را روایت می‌کنند.
این مترجم می‌گوید: ریموند ویلیامز، نظریه پرداز بزرگ، می‌گوید روشنفکر باید منابع امید را بیابد. در رمان ابتسام امید زیادی وجود دارد. علا دوباره با مادربزرگش ارتباط برقرار می‌کند و داستان او را تعریف می‌کند و به آریل می‌گوید که ما نام‌ها را فراموش نمی‌کنیم، حتی اگر نام خیابان‌ها را عوض کنی.
او می‌گوید: ما اینجا هستیم. ما اینجا بودیم و اینجا خواهیم ماند.
